Interview door Barend de Voogd
Wie Andreas Horvath ontmoet begrijpt waar zijn prachtige road movie Lillian vandaan komt. De Oostenrijkse regisseur spreekt zacht, bedachtzaam, verlegen haast, en vergeet tijdens het interview soms wat de vraag was. Alsof hij met zijn gedachten alweer onderweg is.
En vragen zijn er genoeg. We weten dat de film die in Cannes genomineerd werd voor een Gouden Camera gebaseerd is op een waargebeurd verhaal. Lillian Alling probeerde in 1926 te voet van New York, via het uiterste puntje van Alaska, naar Rusland te komen. Niemand weet of zij haar bestemming bereikt heeft. De film verplaatst het verhaal naar het heden. Lillian (prachtig gespeeld door Patrycja Planik) is een zwijgzame vrouw over wie we bijna niets te weten komen. Ze loopt door het Amerikaanse continent – ‘haar antagonist,’ zegt Horvath consequent – en dat is betoverend en tijdloos.
De Oostenrijker werkte vijftien jaar aan Lillian. ‘Toen ik het verhaal voor het eerst hoorde had ik meteen deze film in gedachten,’ vertelt hij. ‘Ze begint te lopen, zonder al teveel uitleg, een stille film, een open einde… Het idee was, en daarom was het ook zo moeilijk om hem gemaakt te krijgen, dat we negen maanden in Amerika zouden gaan filmen, zonder script. Ulrich Seidl [de producent van de film en zelf bekend als regisseur van o.a. Hundstage en de Paradies-trilogie] begreep dat gelukkig onmiddellijk.’
U maakte eerder documentaires en fotoboeken over het Amerikaanse platteland. Lillian gaat net zozeer over haar als over het land dat ze doorkruist. Wat trekt u daarin zo aan?
‘Ik ken de streek heel goed. Ik was uitwisselingstudent in Iowa in de jaren tachtig en ben er heel vaak geweest. Het Amerikaanse platteland is zo afgezonderd, dat vind je nergens ander op die manier. De mensen leven gesloten, omdat ze dat willen. Weg van de rest van de wereld. Het zijn, in mijn ervaring, ontzettend vriendelijke, eerlijke mensen. Ze zijn alleen niet zo gewend aan contact met de buitenwereld.’
En daar loopt dan opeens een Lillian. Waar komt ze vandaan? Wat hoopt ze in Rusland te vinden? Sommige scènes, bijvoorbeeld het moment met de lipstick, lijken te suggereren dat ze ernstig verward is.
‘Uiteindelijk hebben Patrycja en ik besloten dat helemaal aan de kijker over te laten. We willen niet in de ene of de andere richting gaan. Je hebt een psychisch fenomeen, porromania. Porro staat voor verder, lopen, reizen… Die mensen raken in een soort epileptische staat en moeten gewoon gáán. Wanderlust. Voor mij is dat een veel logischer verklaring dan dat Lillian een kind in Rusland achtergelaten zou hebben, of een man of een moeder. Walkabout van Nicolas Roeg heeft een soortgelijke premisse. Die eerste scène zet alles in beweging en dan beginnen ze gewoon te lopen.’
Niemand lijkt haar echt te zien onderweg.
‘Inderdaad. Zelfs de beveiligingscamera’s: de meeste doen het helemaal niet en als ze het wel doen worden die tapes na verloop van tijd weer gewist. Welk spoor laat ze na? Ik was ook geïnspireerd door het schilderij van Peter Breugel met de val van Icarus. De protagonist van dat schilderij, die tragedie, is helemaal in de achtergrond geschilderd. Iedereen gaat verder met zijn dagelijkse leven. Net zoals de sheriff in de film, die teruggaat naar de bar en moppen vertelt. De titel van dat schilderij is trouwens Landschap met de val van Icarus. Dat zou een alternatieve titel kunnen zijn voor mijn film: Landschap met verdwijnende Lillian.’
Die negen maanden opnames moeten heel bijzonder geweest zijn.
‘Er waren nooit meer dan vijf mensen op de set, inclusief actrice. We zijn in februari gestart, tot november, in zeven blokken van twee weken. Regieassistent, geluid, productiemanager… En in de periodes daartussenin was ik daar om locaties te scouten en al die mensen te ontmoeten. Patrycja bleef meestal met mij achter. We hebben samen de hele route afgelegd en schoten ook veel film tussendoor. Bijna een half uur van de uiteindelijke film is door ons twee alleen geschoten.’
Zonder haar was er geen film geweest.
‘Absoluut. Ik heb meer dan een jaar gezocht. De castingdirector zei op zeker moment: “Je hebt nu al meer dan zevenhonderd vrouwen bekeken.” Ongelofelijk. Uiteindelijk vonden we haar in een café in Warschau. Ik was meteen gegrepen door dat gezicht. Onze eerste ontmoeting bevestigde dat ze écht anders is. Ze is geen actrice [Patrycja Planik is fotografe en videokunstenares]. Ze identificeerde zich volledig met de rol. De vraag was nooit: “Wat zou Lillian nu doen?” Ze wás Lillian.’
U komt heel dichtbij. We zien haar in de loop van de tocht steeds vuiler en onverzorgder worden. Het is heel tactiel allemaal, heel intiem.
‘Heel veel daarvan komt van Patrycja. Zij zat er helemaal in. Ze hield een dagboek bij en maakte ook foto’s en video’s. Ik denk dat we nog wel wat van haar kunnen verwachten. Al die veranderingen van haar lichaam, ze verwelkomde die, was er heel nieuwsgierig naar, en was ook bereid die met me te delen. Het was voor ons beiden heel belangrijk dat het een intieme film zou worden. Als fotograaf en filmer zie ik haar lichaam ook als een soort landschap. Dat is het contrast: het Noord-Amerikaanse lichaam en haar lichaam. Het is een voortdurend spel tussen die twee heel onwaarschijnlijke antagonisten.’
We kunnen natuurlijk niets verklappen over het prachtige einde van de film, maar wel dat die ook symbolisch is op allerlei manieren.
‘Er zit veel symboliek in de film, maar die is wel altijd verbonden met haar. Neem die scène met de zalm. Ze eet hem op, gewoon omdat ze honger heeft en omdat ze ‘m gemakkelijk kan vangen. Op hetzelfde moment kunnen wij als kijkers er iets symbolisch in zien. Want die zalm probeert hetzelfde te doen als zij: terug naar huis te zwemmen. Wist je dat een zalm niet alleen stroomopwaarts zwemt, naar dezelfde rivier, maar echt letterlijk naar dezelfde steen? Heel ontroerend.’
Horvath valt, zoals vaker in het gesprek, even stil, droomt weg. ‘Die scène hebben Patrycja en ik toen bijvoorbeeld helemaal alleen opgenomen.’
Op zondagavond 8 maart verwelkomen wij de Oostenrijkse regisseur Andreas Horvath op IFA! Na de voorpremière van zijn film Lillian om 18:45 uur sluit hij het festival af met een Q&A.