Tot hier en niet verder. Dat ademt She Said, de verfilming door regisseur Maria Schrader van het gelijknamige boek van onderzoeksjournalisten Jodi Kantor en Megan Twohey die voor The New York Times het baanbrekende artikel over Harvey Weinsteins absurde wangedrag schreven. Sterk opgebouwd, valkuilen vermeden, met aandacht en rust voor de slachtoffers.
Genoeg is genoeg.
Dat je denkt dat het aan jou ligt omdat niemand erover praat en je, zeker weten, al helemaal door niemand beschermd zult worden.
She Said, de film van regisseur Maria Schrader, komt op een bijzonder moment in Nederland uit (24 november 2022). Al bijna een week gaat het dan over ernstig grensoverschrijdend gedrag bij de televisie (DWDD). Als je het tot een paar woorden terug moet brengen, wat de slachtoffers altijd tekortdoet, gaat het om pesten en intimidatie. Eén persoon staat nu terecht, maar er zit een heel systeem achter waardoor dat kon.
Dat is precies waar de onderzoeksjournalisten van The New York Times indoken toen ze de zaak Harvey Weinstein onderzochten in 2017. Ook hier bullying, intimidatie en met name seksueel overschrijdend gedrag, duidelijker geformuleerd als vele verkrachtingen en aanrandingen. Het beest Weinstein, dat door een hele keten, een cordon dat hij om zich heen vond, zijn gang kon gaan. Zo vaak wisten personeel en actrices niet wat hen overkwam en zoveel mensen keken ook weg. Weinstein is natuurlijk verantwoordelijk voor zijn daden, maar de top van Miramax, zijn productiebedrijf en al diegenen die de signalen negeerden, evenzeer.
She Said is een intelligente film over wat onderzoeksjournalistiek is en de vergelijking met bijvoorbeeld All the President’s Men (Alan Pakula, 1976) ligt dan al snel voor de hand. De film over het Watergate-schandaal, met Dustin Hoffman en Robert Redford, laat zien hoe je als journalist een case bouwt.
Zo werkt She Said ook. Schrader en scenarist Rebecca Lenkiewicz baseerden zich op She Said: Breaking the Sexual Harassment Story That Helped Ignite a Movement, het boek uit 2019 van New York Times-journalisten Jodi Kantor en Megan Twohey, waarin ze verslag doen van de totstandkoming van dat indrukwekkende Weinstein-artikel in de krant, dat insloeg als een bom. Ze kregen er de gerenommeerde Pullitzerprijs voor.
Genoeg is genoeg
Dat je denkt dat het aan jou ligt omdat niemand erover praat. Zo begon dit stuk. Kantor en Twohey lopen er steeds weer tegenaan, maar ze ontdekken ook dat er vrouwen zijn die met Weinstein werkten en wel degelijk op de hoogte waren van zijn buitensporige gedrag. Soms waarschuwden ze elkaar, want dat ze er verder alleen voor stonden was even bekend. Ze beschermden zichzelf. Ergens in de film hoor je iemand zeggen dat ze twee panty’s over elkaar aan trok omdat het dan langer duurde voordat hij in haar broek zou zitten en ze meer tijd had om zichzelf te redden.
De verhalen vallen over elkaar heen en Schrader houdt dat lang vrij feitelijk, binnen de context van een speelfilm. Kantor en Twohey verstaan hun vak en zijn wat gewend. Soms raakt het ze, maar doorgaan, zorgen dat het stuk er komt, gaat voor alles. Want zo kun je toekomstige slachtoffers voorkomen. Een stem geven, ook aan al die “onzichtbaar” gemaakte vrouwen, dat moet de motivatie zijn geweest, samen met het motto dat genoeg genoeg is. Time’s up, het werd de leus waarmee vrouwen massaal de straat op gingen toen de zaak Weinstein naar buiten kwam.
Die manier van vertellen maakt She Said zo sterk. Kantor en Twohey hebben privélevens met jonge kinderen, maar nergens is dat een issue, zoals in zoveel films en televisie-series wel het geval is. Wanneer de jonge ambitieuze vrouw zwanger wordt, weet je als kijker bijna zeker dat dat een probleem in het verhaal wordt. Hier niet. Dat zou ook niet kunnen. Schrader volgde immers hun boek nauwgezet. Maar toch is die zijlijn belangrijk. Dat je vrouwen ziet die allebei kunnen zijn, moeder en werkende mens, ja met alle gedoe daarbij, maar zonder drama, want why the hell not! Ook hiervoor is de tijd op, dat je nog langer wil kijken naar iets wat je niet bent of wil zijn.
Deadline
Een fictiefilm over een waargebeurd verhaal heeft spanning nodig, scènes die opbouwen naar een climax, althans als je zo hoog inzet als Schrader en haar producenten deden (o.a. Brad Pitt). Er is een spanningsboog nodig, er is emotie nodig. Die spanning zit hem in het zoeken naar vrouwen die on the record willen gaan. Zal het Kantor en Twohey wel lukken om ze zover te krijgen, hun vertrouwen te winnen? De deadline, met andere woorden, want het stuk moet op enig moment gepubliceerd. Dat zijn de journalisten verschuldigd aan de geïnterviewden, maar er is ook haast bij, want er zijn natuurlijk kapers op de kust; andere kranten dienen zich aan.
De deadline is heilig in Hollywoodfilms en Schrader zet hem sterk in. Met het naderen van de publicatie, als je een eindeloze reeks aan seksueel misbruik hebt gehoord, steeds weer wegkijkende angstige mensen voorbij hebt horen komen, komt ook de emotie. Bij het publiek, zo bedoelt Schrader, bij diegenen die haar film gaan zien. Op ongeveer tweederde van de film is er een soort van subtiele omslag. Al hoor je slachtoffers nog zo ingehouden hun relaas doen, de hoeveelheid, het schokkende geweld, op enig moment wordt het teveel. Want je weet, ik kijk naar fictie, maar ook weer niet helemaal.
Er zijn geen uitbarstingen, nee, het is veel implicieter, veel meer onderhuids. De consequenties van dit soort vooral toch white male-bolwerken, elkaar afdekkend, altijd voor het geld gaan, onmenselijke praktijken, dat zoveel vrouwen er het slachtoffer van werden, dat dit nog steeds zoveel voorkomt, dat je nergens heen kunt, schaamte voor de rest van je leven hebt, niet meer verder wilt leven misschien, geen nee hebt gezegd omdat je niet durfde, bevroor, niet wegrende toen het kon, de smerigheid die dat systeem toeliet, aanrichtte, de hoge hoeveelheid afkoopsommen om vrouwen steeds weer de mond te snoeren, de oneindigheid ervan - of zo voelt het - het maakt stil. Stil van woede en verdriet.
Schrader hoeft er geen dramatische catharsis voor in te bouwen. Het verhaal vertelt zichzelf. De climax zit hem in een oorverdovende stilte. Kantor en Twohey hebben geen knallende scènes nodig. Nee, eindeloos researchen, overleggen op kantoor, zich gesteund voelen door de redactie, herlezen, geïnterviewden serieus nemen, veiligheid garanderen, the works. Dat vakwerk maakt de film indringend.
Niet laten zien
Het sterke aan de film is ook de keuze van Schrader om de vele verhalen van misbruik niet in beeld te brengen. Ze moeten verteld worden, dat is de kern hier. Maar terwijl de vrouwen hun verhaal doen, zie je op die momenten bijvoorbeeld lege hotelgangen. Je weet dan, daar hebben vele vrouwen doorheen gelopen, op weg naar het beest, of geknakt, gebroken, verkracht terug naar huis. Badkamers, hotelkamers, altijd leeg, de ruimtes van de predator. Terwijl we de getuigenverslagen horen, zien we waar het geweld kan hebben plaatsgevonden. Een rustige cameravoering, zodat wat we horen extra hard binnenkomt.
Het tonen van het geweld zou een gigantische faux pas zijn geweest. Dan was van al dat leed exploitatie gemaakt, waren de vrouwen nog eens aangerand.
Geen opportunistische keuzes hier dus. Alle rust voor het verhaal. Voor het werk van twee vrouwen en een krant die vonden dat het genoeg was. Die erin werden vertrouwd, en soms duurde dat lang, door vele medewerkers en vele actrices, dat hun verhaal er veilig was. Dat het nu wel zin had om het te vertellen. Dat het niet in een laatje zou verdwijnen.
Weinstein verdween in de gevangenis. De strijd is nog lang niet gestreden. Maar genoeg is wel genoeg. Schrader en haar geweldige cast (Carey Mulligan, Zoe Kazan, Patricia Clarkson, een ijzersterke bijrol van Samantha Morton) en crew hebben een belangrijke film gemaakt. Ze hebben een schokkend, ongelofelijk verhaal vertaald naar het grote doek en daarmee nog eens een lans gebroken. Voor veiligheid en voor de cinema. Dit zijn de films waar het nu om gaat.
She Said gaat in Nederland in landelijke première op 24 november 2022. 25 november is de International Day for the Elimination of Violence against Women.
Gerlinda Heywegen schrijft en spreekt over film in filmtheaters, op festivals zoals IFA en voor verschillende websites. Ze is filmprogrammamaker en extern vertrouwenspersoon.
